Psikolojik Dayanıklılık ve Psikolojik Esneklik, Günümüz dünyası bireyleri birçok stres faktörü ve zorlayıcı, sert yaşam olaylarıyla karşı karşıya bırakır. İş ve özel hayatların hızla değişen, belirsizliklerle dolu, yüksek beklentili, stresli, baskılı, kaygılarla dolu ve beklenmedik olaylara gebe yapıları kişileri tüm bunlar karşısında ayakta kalabilmek, direnç gösterebilmek ve yaşanan zorlukları farklı bir perspektiften değerlendirerek fırsatlar yaratması açısından giderek daha önem kazanır hale geliyor. Psikolojik Dayanıklılık ve Psikolojik Esneklik kavramları da tam olarak burada karşımıza çıkıyor.

Psikolojik Dayanıklılık Nedir?

Psikolojik dayanıklılık kişinin zor deneyimlerle ve öngörülemez olaylar baş edebilme, uyum sağlayabilme, sarsılmadan devam edebilme gücünü ifade eden bir tanımdır. Kısaca psikolojik dayanıklılık “Kalkıp yola devam edebilme” becerisidir. Dayanıklılığı yüksek olan bireyler sıkıntılı süreçlerden sonra daha hızlı toparlanırlar ve kötü deneyimlerini bir gelişim aracı olarak kullanabilirler. Psikolojik sağlamlık kişinin öz güven, öz gelişim ve sosyal desteklere erişim gibi faktörlerle de yakından ilişkilidir. Kişinin psikolojik sağlamlık seviyesi ruh sağlığını koruma ve geliştirmede çok kritik bir rol oynar. Psikolojik dayanıklılık kavramı kişiden kişiye farklı anlamlar çıkarılabilen bir kavramdır. Kişilerin dayanıklılık becerileri karşılaştıkları zorluklar, nasıl bir çevrede yetiştikleri, yaşam deneyimleriyle şekillenebilir ve farklı yorumlanabilir.

Dayanıklılığı arttıran etkenler arasında;

• Aile desteği
• Güçlü arkadaşlık ilişkileri
• Sorun çözme becerileri
• Öz yeterlik inancı
• Öz güven
• Bağımsız hareket edebilme yeteneği
• Bir amaç ve hedefler grubuna sahip olmak
• Olumsuz olaylar karşısında umutlu kalabilmek

Gibi faktörler bulunmaktadır. Bu faktörler bireyin zorlu durumlar karşısında daha kararlı, dirençli ve pozitif bir duruş sergilemesini destekler ve kişinin psikolojik iyi oluşuna katkıda bulunur.

Psikolojik Esneklik Nedir?

Psikolojik esneklik bireyin değişen durumlara, yeni bilgilere, zorlu ve stresli durumlara ve hayatındaki belirsizliklere bilişsel ve davranışsal olarak uyum sağlama kapasitesi olarak tanımlanabilir. Esneklik bireyin içerisinde bulunduğu durumu kabullenebilmesi, kendi duygu ve düşüncelerini gözlemleyebilmesi, gerektiğinde ise bunları değiştirip dönüştürebilmesidir. Psikolojik esnekliği yüksek bireyler kontrol edemedikleri durumlar karşısında aşırı ve sert tepkiler vermek yerine mevcut durumu kabullenerek çözüm yolları ararlar. Psikolojik esnekliğe sahip kişilerin, değişen durumları tanımak ve uyum sağlamak, kişisel veya sosyal ilişkiyi tehlikeye atan stratejileri zihinsel ve davranışsal olarak düzenleyebilmek, önemli yaşam olayları arasındaki dengeyi korumak ve bu alanlar ve derinden benimsenen değerlerle uyumlu, bilinçli, açık ve dengeli davranışlar sergiledikleri görülür.

Psikolojik esneklik altı temel Kabul ve Adanmışlık Teorisi süreci ile sağlanır;

• Kabul
• Bilişsel ayrışma
• An’da olmak
• Bağlamsal öz
• Değerler
• Değerler doğrultusunda olan davranışlar

ACT (Kabul ve Kararlılık Terapisi) Nedir?

Kabul ve Kararlılık Terapisi (Acceptance and Commitment Therapy) psikolojik sorunların tedavisinde kullanılan üçüncü nesil bilişsel davranışçı terapilerden biridir. ACT, bireyin zorlayıcı duygu ve düşünceleriyle mücadele etmesi yerine, onları olduğu gibi kabul ederek kişisel değerleri doğrultusunda bir yaşam sürdürmesine yardımcı olur. Bu yaklaşımın temel amacı, kişiye psikolojik esneklik kazandırmaktır. Böylece, kişi rahatsız edici duygu ve düşünceler karşısında kendini kısıtlanmış hissetmek yerine, onları kabul ederek yaşamına anlam katabilecek bir yol izleyebilir.

Narsistik Kişilik Bozukluğu, modern kültürde sıkça karşılaştığımız bir kavram ve kökeni Yunan mitolojisine dayanıyor. Narcissus Yunan Mitolojisinde geçen bir hikayede gölde kendi yansımasını gördüğünde ona aşık olan ve bu aşk yüzünden hayatını kaybeden bir karakterdir. Narsisizm, Narsisistik Kişilik Bozukluğu (NKB) ile kendini gösteren bir kişilik bozukluğu olarak karşımıza çıkar. Bu bozukluk, kişinin kendine aşırı hayranlık duyması, başkalarından sürekli onay beklemesi, empati eksikliği ve başkalarını küçümsemesi gibi özelliklerle tanımlanır.

NKB’si olan kişiler şunları sergiler:

• Sürekli olarak beğenilmek isterler.
• Kendi çıkarları doğrultusunda başkalarını kullanmaktan çekinmezler.
• Empati yapamazlar; başkalarının duygu, düşünce ve ihtiyaçlarını anlamayı reddederler.
• Sıklıkla başkalarını kıskanır ve başkaları tarafından kıskanıldıklarına inanırlar.
• İnsanlara karşı saygısız ve kendini beğenmiş davranışlar sergilerler.
• Her şeyi hak ettiklerini düşünür, bazen gerçeklikten kopuk beklentiler içinde olurlar.
• Kendilerini başkalarından orantısız derecede üstün görürler.
• Özel ve eşsiz biri olduklarına inanır, ancak kendileri gibi özel insanlar tarafından anlaşılabileceklerine inanırlar.

Bu davranışlar, inanışlari davranışlar ve tutumlar narsist bir bireyin sosyal ve profesyonel hayatında ciddi sorunlar yaratır. NKB’li bireyler genellikle sağlıklı ilişkiler kurmakta zorlanır, sürekli bir tatminsizlik hali yaşarlar. Başarılarını ve yeteneklerini sürekli abartarak kendilerini daha üstün göstermeye, onay almaya ve tebrik edilmeye çalışırlar. Sevgi ve empati eksikliği, onların arkadaşlıklarını sürdürebilmesinin önündeki en büyük engeldir. Kurdukları ilişkiler genellikle yüzeysel ve sığdır, derin bağlar kurmakta zorlanırlar.

Cinsel yaşamları da bu durumdan etkilenir. Performans kaygısı ve mükemmeliyetçilik arzusu, cinsel ilişkilerde tatminsizlik yaratabilir. Narsistler genellikle partnerlerinin ihtiyaçlarını ikinci plana atar, sadece kendi isteklerine odaklanırlar. Bu da ilişkilerde ciddi sorunlara ve uzaklaşmalara yol açabilir.

Eleştirilere karşı ise aşırı hassastırlar. En ufak bir geri bildirimde bile kırılganlık sergileyebilir, hatta öfke patlamaları yaşayabilirler. Eleştiriyi kişisel bir saldırı olarak algılarlar ve bu da onların çevrelerinden gelen geri bildirimleri dikkate almamalarına yol açar. Bu nedenle hem iş hayatlarında hem de sosyal çevrelerinde yalnızlaşmaya meyillidirler.

Yardım almadıkları sürece, NKB’li bireylerin hayatları boyunca tatminsizlik ve ilişkilerinde sürekli sorunlarla karşılaşmaları muhtemeldir. Ancak psikoterapi ile bu bozukluk kontrol altına alınabilir. Bilişsel davranışçı terapi, Psikodinamik Psikoterapi gibi yaklaşımlar, narsist bireylerin daha sağlıklı ilişkiler kurmalarına ve kendilerini objektif bir şekilde değerlendirmelerine yardımcı olabilir.

Öfke Nedir

Öfke; engellenme, yoksun bırakılma, incinme, tehdit edilme, kısıtlanma, haksızlığa uğrama gibi olayların sonrasında ortaya çıkabilen duygudur. İnsanlar kışkırtıldıklarında, yorgun ve savunmasız olduklarında, kendilerini ifade edemediklerinde, anlaşılmamış hissettiklerinde, alaya alındıklarında, hayal kırıklığı yaşadıklarında, tehdit veya saldırı altında olduklarını düşündüklerinde gibi saymakla bitmeyen durumlarla karşılaştıklarında öfkelenebilirler.

Yaşamın içerisinde çok normal ve yaşam sürdürebilirliği için gerekli bir duygu olan öfkenin sınırlı ve kontrol altında tutulabildiği durumlarda işlevsel olabileceğini söyleyebiliriz. Öfke kişinin hayat akışında karşılaşabileceği problemlere yönelik bir uyarıcı rolü üstlenir ve kendini korumaya yardımcı bir duygu olarak kullanılır. Bunun yanında doğru yöne yönlendirilen ve sınırlandırılmış, kontrol altındaki öfke motivasyon kaynağı olarak da kullanılabilir. Kontrol edilemediği durumlarda ise eğitim, mesleki, sosyal aktiviteler gibi birçok açıdan insan hayatını negatif etkileyebilen öfkenin sigara, alkol ve madde kullanımı, yeme bozuklukları, depresyon gibi birtakım negatif sonuçları da ortaya çıkabilir.

Öfke Kontrolü Neden Önemlidir

Öfke kontrolünün olmaması insanın yaşam kalitesini birçok farklı açıdan ve önemli derecede etkiler. Öfkeyi kontrol edemediğinde insanların sadece öfkeli oldukları konuda değil diğer konular ve ilişkilerinde de problemler yaşamaları çok olağandır. Öfke kontrolü konusunda sorun yaşayan kişiler genellikle diğer duygularını ifade etmekte de zorlanırlar ve bu durum o kişilerde stres, gerginlik gibi duyguları da ortaya çıkartabilir. Stresli bir yaşam kalp-damar hastalıkları, mide, bağırsak gibi sindirim sistemi hastalıklarının risklerini de arttırır.

Öfkeyle baş edilemeyen durumlarda yaşanabilecek problem çözme becerilerinin kısıtlanması durumu kişilerin sosyal ilişkilerinden kaçınmalarına da yol açarak kişilerin sosyal olarak izole olmalarına sebebiyet verebilir. Uygun bir şekilde ifade edilemeyen öfkenin saldırganlık, düşmanlık davranışları olarak vücut bularak kişinin aile, çevre, sosyal etkileşimlerine zarar verir.

Öfkenin Kontrolü

Öfkenin kontrol ve denetiminin sağlanması için en temel adım öfkeyi tanımaktır. Öfkenin varlığının kabul edilmesi ve tanınması öfke kontrolüne gidecek yolda kişiye yardımcı olacaktır. Tanınmayan ve kabul edilmeyen öfke saldırganlık ve öfke patlamaları olarak ortaya çıkacaktır. Öfkenin ifadesi her bireyde farklı şekildedir, bazı kişiler öfkeyi bastırırken bazı kişiler öfkeyle yaşamayı alışkanlık haline getirmişler ve yaşamlarının bir parçası olarak kabul etmişlerdir.

Öfke kontrolü üzerindeki birtakım çalışmalar basit davranışlar ve düşüncelerden yola çıkarak hareket etmektedir. Öfkeyi denetleme ve kontrol etme noktasında bazı tavsiye ve örnekler mevcuttur. Bunlardan bazıları;

• Öfke duygusu yaşadığımız anları, öfkeyi tetikleyen durumları kaydetmek
• Nefese odaklanarak nabzımızı düşürmeye ve nefesimizi kontrol etmeye çalışmak
• Öfkeli olduğumuzda kendimize zaman tanımak ve mümkün olduğu taktirde o ortamdan uzaklaşmak ve kontrolü sağlayana kadar geri dönmemek
• Mizahı hayatın içerisinde katmak ve öfkeyi bu şekilde dışarı atmakKendimize bir saldırı, tehdit olarak gördüğümüz durumları kişiselleştirmemek ve cevap vermekten kaçınmak

olarak sıralanabilir.
Öfke kontrolünü kazanmak için profesyonel yardım almak da kişinin başarıyla kontrol sağlayabilmesi için etkili bir seçenektir. Psikoterapi ekollerinden olan BDT’nin (Bilişsel Davranışçı Terapi) hem ergen hem yetişkinlerle yapılan çalışmalarla öfke kontrolünün sağlanmasında başarılı bir yöntemi olduğu sonucunu görebiliriz.